Iedere woning fossielvrij in 2050?

Onze zoektocht: hoe adviseren we over fossielvrij verwarmen voor elke unieke woning? Lees onze vuistregels onderaan het artikel.

Het doel van de MilieuAdviesWinkel is om zo snel mogelijk iedere woning fossielvrij maken. De grote diversiteit aan woningen maakt die opdracht niet altijd eenvoudig. Tijdens een open raad scherpten we onze adviezen aan over budget, stedelijke context en het vermijden van lock-ins.

De MilieuAdviesWinkel is het servicepunt voor duurzaam bouwen van Gents Milieufront en geeft al twintig jaar onafhankelijk duurzaam (ver)bouwadvies. Daarbij begeleiden we jaarlijks vele Gentse woningen richting fossielvrij verwarmen. Dat blijft een complexe opdracht: de technische mogelijkheden en de persoonlijke situatie van bewoners (budget, ambitie, kennis, zelfredzaamheid) botsen vaak op elkaar.

De snelheid en omvang waarmee de klimaatverstoring om zich heen grijpt, en dat de komende decennia nog veel meer zal doen, zadelen ons op met een bijkomend dilemma. Kunnen we het ons anno 2025 nog permitteren om mensen nog een nieuwe verwarmingsketel op gas aan te raden, wetende dat ze dan weer voor minstens 10 jaar vastzitten aan fossiel? Als milieuvereniging kunnen we dit eigenlijk niet meer maken. 

Tijdens een open raad brachten we experten en praktijkmensen samen om onze adviezen scherper te stellen. Welk advies moeten wij geven en hoe brengen we die boodschap over bij onze adviesklanten. Het uitgangspunt daarbij is dat we zo snel mogelijk iedere woning van fossiele brandstoffen willen afhalen voor verwarming. Oplossingen die het moment van deze omschakeling naar fossielvrij willen uitstellen willen we vermijden. De focus lag op drie hardnekkige thema’s: budget, stedelijke context en keuzestress. Voor elk thema leverde het debat enkele handreikingen op, maar ook veel stof tot verder nadenken. 

Budget

Wanneer een slecht geïsoleerde woning een nieuwe verwarmingsinstallatie nodig heeft maar het budget beperkt is, ontstaat een klassiek dilemma: eerst isoleren of onmiddellijk overschakelen op fossielvrije verwarming? Beide tegelijk lukt vaak niet. Toch zijn er werkbare pistes. Je kan je woning compartimenteren en verwarmen met een kleinere, goedkopere (lucht-lucht) warmtepomp. Dus verwarmen waar je bent, wanneer je er bent. Compartimenteren houdt ook in dat het misschien beter is het plafond van de living te isoleren in plaats van het veel hoger gesitueerde dak. Je kan kiezen voor een kleinere warmtepomp en die op de koudste dagen laten assisteren door een pelletkachel, zo lang de isolatie nog niet op punt staat. In sommige situaties is verhuizen naar een kleinere of energiezuinigere woning rationeler dan een zware renovatie. Wat we in elk geval willen vermijden, zijn investeringen die de omschakeling naar fossielvrij opnieuw met jaren uitstellen, zoals een nieuwe gasketel of een hybride systeem.

Stedelijke context

Bij de volgende casus gaan we uit van een warmtepompklare woning en voldoende beschikbaar budget, maar de stedelijke context zorgt voor andere drempels. Er is bijvoorbeeld onvoldoende ruimte om de binnen- en buitenunit een plek te geven, of de klant vreest geluidsoverlast in de eigen woning of bij de buren. Typische probleemgevallen zijn beluikhuisjes of woningen met zeer kleine koertjes. Daardoor lijkt een warmtepomp soms onmogelijk. Toch bestaan er oplossingen die geen extra overlast veroorzaken en binnen de beperkte ruimte passen. Een ‘schoorsteenwarmtepomp’ kan een oplossing zijn, maar dan moet het dak draagkrachtig genoeg zijn en moet je opnieuw het dak openmaken, ook als het dak al goed geïsoleerd is. PVT-panelen kunnen warmte én elektriciteit leveren zonder geluid of extra footprint. Er zijn heel wat technische oplossingen (maar vaak met financiële consequenties) beschikbaar die de kans op overlast sterk kunnen verkleinen: beter isoleren zodat je toekomt met een bescheidener warmtepomp, de positie van de buitenunit zorgvuldig bepalen, het vermogen van het toestel aanpassen op de warmtevraag (niet over- of onderdimensioneren) of een akoestische omkasting. Verder is het ook kwestie van wennen aan een nieuwe realiteit. Autoverkeer maakt ook lawaai. Geluidsoverlast is ook een subjectief gegeven. Misschien verdraag je beter een ronkende warmtepomp dan een dampende schoorsteen?

Keuzestress

Wanneer alle drempels voor een warmtepomp opgelost zijn en de woningeigenaar beslist een warmtepomp te installeren, blijft nog de vraag: welke? Offertes lopen sterk uiteen in type, vermogen en prijs, en dat schept onzekerheid. Een cruciaal punt is het vermogen: een toestel met een te groot vermogen kost meer, verbruikt meer en slijt sneller. Een warmteverliesberekening is bedoeld om de warmtepomp correct te kunnen dimensioneren. Veel installateurs doen dit niet en dimensioneren op basis van hun ‘gevoel’ en gasverbruik. Ze plaatsen soms bewust een te groot vermogen zodat er geen comfortklachten zijn achteraf. Het is ook niet zo dat een warmteverliesberekening meteen leidt tot de meest geschikte warmtepomp. Bij een warmteverliesberekening wordt de warmtevraag berekend op de situatie waarbij een volledige woning verwarmd wordt wanneer het buiten -7°C is. Maar die situatie komt bijna nooit voor. Het is dan beter om een ondergedimensioneerde warmtepomp te plaatsen en op de allerkoudste dagen te compenseren met een kacheltje. En ook hier benadrukken we het belang van compartimentering. Niet de gehele woning moet verwarmd worden. En in een koude slaapkamer slaap je beter. 

Onze vuistregels

De klant verwacht van de adviseur een richtinggevend advies. Idealiter kunnen we tijdens het adviesbezoek uitspraak doen over de volgende drie vraagstukken. Voor elke vraag hebben we enkele vuistregels proberen vastleggen:

• Om te bepalen of een warmtepomp mogelijk is in een woning kan je volgende vuistregel hanteren: als 3 van de 4 schilonderdelen (dak – ramen – buitengevel – vloer) voldoende geïsoleerd zijn en dus kunnen afgevinkt worden, is het antwoord ja. Als dat niet zo is, moet er eerst verder geïsoleerd worden. 

• Om het vermogen van de warmtepomp te bepalen kan je rekenen met 60 Watt per m² te verwarmen vloeroppervlakte. In het ideale geval gebeurt er een warmteverliesberekening, en daar neem je dan 80% van. 

• Om te bepalen of het afgiftesysteem volstaat kan je de 50°-test doen (cf. https://www.ecobouwers.be/zetmop50.) In het ideale gevel bereken je het warmteverlies per ruimte en het vermogen per afgifte-element.  

Heb jij al een warmtepomp? Laat je niet afschrikken, we helpen we met het vinden van de geschikte oplossing voor jouw woning. Vraag je renovatieadvies aan bij de Energiecentrale: https://stad.gent/nl/de-energiecentrale.